OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Aparato publico mester ta efectivo y gasto di personal mester baha. Asina Gobierno ta informa Hulanda den su nota di reforma cu a manda dia 15 di Juni ultimo. E nota di reforma aki ta forma un di e condicionnan pa Hulanda por sigui duna fianza di crisis durante e pandemia di Covid-19.

Den e nota, cu te ainda no a keda presenta na Parlamento, Gobierno ta bisa Hulanda cu Aruba no por pospone reformanan mas. E nota ta mishi diferente topico, incluso e vision di Gobierno con pa haci nos pais mas resistente na shocknan mundial manera ta e caso awor aki. E ta encera reformanan financiero, laboral y di siguridad social. “Aruba ta consciente cu mester bin reforma y lo kier carga su propio responsabilidad den tal. Sinembargo e ta importante cu Aruba sa kico ta e vision di Hulanda kico e reformanan aki lo mester ta. Mescos cu solidaridad ta haci su re ingreso, mesun forma mester bira cla kico ta e expectativanan pa e reformanan aki. Asina so por encamina e proceso cu exito,” ta locual Gobierno a bisa Hulanda.

E dos temanan principal di e nota ta economia y finanzas publico y por identifica diferente punto di contacto, particularmente peso administrativo y siguridad social, mientras cu no por mira e gastonan di personal di Gobierno separa di e desaroyo den mercado laboral. Pues reformanan den e mercado labora mester tin relacion cu e area laboral di Gobierno y otro sectornan colectivo. Y e mercado laboral tin di haber tambe cu siguridad social. Flexibilisacion como tal mester bay man den man cu desaroyo di un tipo di garantia social si kier ofrece e trahado un proteccion di existencia. Mas ainda, e presion di gasto y di cuido tambe tin influencia riba e clima di inversion.

Gobierno tin plannan pa un fondo di recuperacion y inovacion for di cua for duna capital di riesgo na iniciativanan prometedo. A informa Hulanda riba e institucion di e plataforma Districto 297, unda ta haci uzo di e compromiso y talento di Arubianonan den exterior cu kier contribui na inovacion di nan isla. E conclusion di un plan di inovacion nacional cu e puntonan menciona mester ta cla pa fin di 2020.

Di ‘Red Tape pa Red Carpet’

Ahustacionnan di e leynan cu ta dirigi comercio, particularmente e asina yama Vestigingsverordening y Vergunningsverordening mester bira mas agil pa por simplifica e proceo di lanta un negoshi y opera esaki. Gobierno ta informa e programa ‘e-Government lo contribui na un proceso mas lihe y menos complica pa yega na e permisonan. Lo traha cu ATIA y Camara di Comercio pa yega na e adaptacionnan legal necesario. Kier presenta Parlamento e proyecto di ley cu tur e cambionan pa fin di aña.

Reforma mercado laboral

E leynan laboral actual ta mucho rigido, segun dunadonan di trabou y nan ta motibo pakico hopi dunado di trabou no ta tuma personal den servicio. Esaki ta stroba oportunidad di trabou, cu a bira hopi bisto hasta prome cu Covid-19, cu e nivel di desempleo halto memey di hobennan. E limitacionnan entre trabou part-time y contracto ta considera rigido. Si suavisa e leynan laboral, por yega na rendimento economico y lo por contribui na reduccion di desempleo entre hobennan. Parlamento lo mester aproba cambio di Codigo Civil, pero tambe lo mester ahusta siguridad social. Gobierno kier evita cu e flexibilisacion ta baha e siguridad di trabou di e trahado. Un forma pa evita esaki ta inversion hunto cu sector priva pa trayectonan di educacion permanente y un guia di carera proactivo. “Mester busca un balans adecuado entre flexibilidad y siguridad.”

Tin dos area cu mester atende mesora pa baha e gasto di salario publico. Ta bay atende a corto termino cu absentismo y overtime. Pa loke ta absentismo ya a tuma pasonan pa haci esaki mas cla y por haya un idea unda e problemanan mas grandi ta. Tambe a pone un maximo di overtime, basa riba consehonan di CAFT. IMF di su banda a recomenda pa publica e indicadonan di prestacion den sector publico.

Gasto di personal publico

Pero e dos factornan aki so no ta suficiente pa baha gasto. Aparato publico mester ta na servicio di comunidad, Gobierno ta bisa. E ta nifica haci lo maximo cu menos fondo posibel. Pregunta ta sinembargo si e personal di Gobierno lo mester bay of cu pensioen adelanta of lo mester drenta sector priva. “Lo mester purba logra e ultimo aki cu un combinacion di maneho di permiso di trabou mas stringente y areglo pa ambtenaarnan cu ta sali di servicio publico. Como tal mester amplia e areglo actual di VUT, esta e Vervroegde Uitdienst Treding. Pa stimula sector priva tuma e personanan aki den servicio, lo por tuma medidanan di sosten fiscal, manera rebaho di loonbelasting pa yuda den e trayecto di reeducacion. Esaki lo ta un di e prome pasonan pa baha gasto di personal den Gobierno, y ta condicion pa eventual aumento di salario. Sin reduccion di personal lo no tin aumento di salario den sector publico. “ Mester bin revision integral di e sistema di salario den henter aparato publico, cu no a sigui e direccion di salarionan den sector priva.”

Cambionan structural ta necesario

Economia mester haya un base mas amplio, pa asina yega na un desaroyo sostenibel unda ta limita risiconan. Aruba mester crea ingreso economico los di turismo. E crecemento economico mester bin a base duradero haciendo uzo di factornan di produccion limita. E crecemento extensivo mester traha luga pa crecemento intensivo. Debe nacional mester baha. E quota di debe tabata mucho halto pa por a absorba e sla actual. E mercado di capital local ta mucho chikito y subdesaroya pa por a yuda. E structura financiero no tabatin suficiente reserva pa asisti. Factornan institucional, pero tambe economia cu diripiente a bira uno yena cu risico a corta acceso na mercadonan financiero internacional .

E crisis di Covid-19 a pone bon cla cu Aruba ta confronta cu debilidadnan structural den su economia cu tin su consecuencia pa comunidad. Den e nota, Gobierno ta bisa cu e nivel halto di debe nacional a kita tur posibilidad pa Gobierno por tabatin espacio pa funciona den e crisis mundial di coronavirus. Locual tambe a bira cla cu sector priva tampoco tabatin e reservanan necesario. E ta mustra cu hasta companianan grandi practicamente a haci uzo di tur medio financiero pa paga nan accionistanan, y no a keda cu fondonan den companianan. Consecuentemente continuidad di e companianan aki mesora a bin den discusion. E trahado tampoco tin entrada ni un forma pa sostene e perdida di salario y ta totalmente dependiente na otronan.

Tur esaki a ilustra e urgencia di reformanan. Mester atende cu e debilidadnan cu a bin dilanti, pa asina por haci e resistencia di economia yega na un nivel aceptabel. Rentabilidad lo yuda den e concepto aki. Segun definicion di e Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, WWR ( Conseho Cientifico pa Maneho di Gobierno), e rentabilidad ta defini como e totalidad di fondo pa haci uzo di oportunidadnan futuro y confronta menasanan futuro. Y ta trata aki di e resistencia, adaptacion y postura pro activo. Aruba como pais chikito den un mundo grandi y complica no por haci nada otro cu inverti den su rentabilidad. Como tal Gobierno ta consciente cu mester crea un miho clima di inversion cu ta stimula empresario y n. Reformanan structural ta riba un economia duradero y inovativo.

Aruba a bisa Hulanda cu hopi di e plannan di reforma aki a keda pega debi na Covid-19. Pero ta trahando si cu 17 grupo di trabou pa hunto yega na un Masterplan cu mester conta cu sosten amplio cu pronto mester produci e prome conceptonan.

(Nota di redaccion: Algo cu a yama atencion ta cu den e documento presenta na Hulanda no tin cifranan concreto unda ta ilustra con ta calcula e impacto di e reformanan riba finanzas publico y a lo largo, e debe nacional. Locual si ta menciona, ta e periodonan cu tin pensa di implementa e cambionan.)