editorial 2_15_1.jpg

Den nos edicion di ayera nos a elabora ampliamente riba edad di pension y e idea pa reduci edad te na 62 aña. Sin embargo a keda varios aspecto sin discuti cual nos ta haci awe. Un di e aspectonan aki ta e consecuencia cu e aumento di edad tin pa diferente tipo di trahado. No tur hende nan salud ta mes bon y no tur trabao tin mesun efecto riba salud di hende. Un trahado den construccion cu ta soporta influencia di solo fuerte y trabao fisico pisa ta yega na su edad di pension talbes den condicion mas serio cu un persona cu henter su bida a haci trabao di oficina. Na momento cu hisa edad di pension pa 65 aña, esey lo significa cu tin hende den bon condicion fisico cu ta yega na e edad di pension nobo sin problema, y tin hende cu lo lucha severamente cu nan salud prome cu nan por bay cu pension. Esaki ta netamente un di e aspectonan cu den e discusion algun aña atras  no a bin dilanti. Nos por mira cu den paisnan cu sistema social mas avansa pero tambe hopi mas caro, manera Hulanda, cu ta existi un ‘vangnet’ pa e casonan di hende cu no ta apto  fisicamente mas pa traha (WAO), pero cu ainda no a yega edad di pension. Hasta den un pais cu asina hopi recurso, e sistema aki a bira demasiado grandi y costoso. Ningun pais tin recurso ilimita pa sostene e tipo di apoyo aki. Den nos caso nos tin e prevision di SVb unda un trahado por keda haya (parti) di su salario pa dos aña, despues di cual e dunado di trabao no tin obligacion mas cun’e.

Despues e persona concerni lo depende di famia of otro persona, of di ‘bijstand’ (onderstand) pa e por subsisti te dia cu e yega na su edad di pension. Kico ta e alternativanan den cual e fondo di pension por hunga un papel? Un di e ideanan ta e posibilidad di duna un persona su AOV na un fecha mas tempran, cu e condicion cu e ta haya un reduccion riba su pension segun e tempo cu e falta ainda pa yega na edad di pension. Esaki ta mustra un solucion cu den hopi lo no funciona. Nos tin hopi hende na Aruba cu ta hayando o lo haya solamente parti di e suma maximo, pasobra durante un periodo nan no tabata biba na Aruba. Aki ta trata di hende naci na Aruba cu a biba otro luga, y tambe hende cu a bin biba na Aruba cu un cierto edad caba y por lo tanto no a cumpli cu un parti di e periodo entre 15 y 60, y proximamente 65 aña cu e persona mester tabata residencia na Aruba pa haya henter e suma. Pa esnan cu tabata residencia na Hulanda e situacion ta mas faborabel ya cu nan tin derecho riba AOW di Hulanda pa complementa nan AOV na Aruba.

Pero pa e persona cu a residencia na Aruba cu cierto edad caba, manera esnan cu a naturalisa aki, cu no ta haya un AOV completo e ta bira hopi dificil pa entrega un parti di nan pension cu di mes caba no ta cos di gaba. No ta pornada a introduci e seguro di pension obligatorio pa sector priva, cu ta un beneficio no tanto pa esnan cu ta sali cu pension awor pero si pa esnan cu tin hopi aña pa traha ainda y por ‘build up’ un pension considerabel banda di nan AOV.

Otro aspecto cu ta bolbe den cada discusion ta e asunto di mercado laboral. Den hopi pais desempleo structural ta haci cu hende di edad cu ta sigui traha varios aña mas ta stroba e hobennan di haya trabao.  Aruba su mercado laboral ta diferente di structura. En general tin actualmente mas hende cu ta bay cu pension cu nos tin hende local pa tuma nan luga.  Esaki ta producto di e envehecimento fuerte cu nos ta aden actualmente y cu lo dura te por lo menos aña 2030. Esey ta percura pa un entrada grandi di trahado for di exterior, legal y ilegal. Un gran parti di e cuponan di trabao crea ta na nivel abao di educacion y ta conta cu competencia fuerte di trahado di exterior. E mercado di trabao pa funcionnan miho paga ta mustra tin bes scarsedad y den otro caso no ta duna tanto empleo, dificultando  entrada di hobennan despues di nan estudio. En todo caso no ta asina cu e permanencia pa mas aña na trabao di e personanan di edad ta un problema manera e ta na paisnan cu desempleo structural halto.

Concluyendo, por bisa cu limita edad di pension na 62 aña ta posibel tecnicamente, pero aumento di prima mas ainda pa esnan cu ta traha lo bira inevitabel. Cu un economia cu no ta mustra crecemento fuerte den e añanan nos dilanti, no tin speransa tampoco pa haya mas trahado pa contribui y amplia e base di contribuyente.