editorial

Banco no ta perdiendo placa, y hasta ta pasa dividendo pa gobierno!

Diahuebs ultimo den Parlamento a keda aproba e ley di cambio di presupuesto 2015, e ‘suppletoire begroting’, den e lenguahe un poco peculiar di varios parlamentario yama ‘presupuesto supletorio’. Algo di critica linguistico aki: si nos ta adopta di idioma Spaño e palabra ‘presupuesto’, anto ta logico pa yama e presupuesto adicional aki un presupuesto ‘suplementario’ o ‘complementario’; ‘no supletorio’ cu aparentemente ta deriva di e termino Hulandes “suppletoir”, cu ta bin di e palabra ‘suppletie’.

En todo caso, tratamento di e proyecto di ley aki a trece varios aspecto interesante dilanti, entre otro e asunto di benta di propiedad di Pais Aruba. Mas cu tur cos esaki ta un señal di “hitting rock bottom”: ora bo no por of no mag fia mas, ta cuminsa bende patrimonio. Sigur den e caso di Aruba esaki ta grave, ya cu e patrimonio (eigen vermogen) ey ta na un nivel historico di mas 2000 miyon florin negativo, manera a keda constata den ultimo jaarrekening 2014 . Awor, por pensa cu bende propiedad na balor di 11 miyon florin no ta asina grave, compara cu e saldo negativo monstruoso ey. Pero nos tin un gobierno cu envez di corta gasto awor ta recori na bende propiedad, y lo sigui riba e caminda ey si no ta haya un señal fuerte cu esaki no por.

Loke e tambe a hala atencion, ta e cobransa extra di dividendo di varios entidad pa cera e buraco den presupuesto. Esun cu a atrae mayor critica di Raad van Advies (RvA) den su comentario riba e presupuesto suplementario ta e dividendo di 2,8 miyon cu Banco Central a entrega na gobierno. RvA ta puntra su mes pakico mester a bin cu un impuesto nobo riba e banconan comercial, cu supuestamente tabata necesario pasobra Banco Central no por a atende su tareanan di supervision pa falta di e recursonan necesario, mientras cu awor ta resulta cu su situacion financiero ta duna hasta pa pasa ganashi pa gobierno den forma di dividendo. RvA ta haya esaki un forma di ‘verkapte belasting’ sigur si e banconan comercial ta den capacidad di pasa e gastonan aki pa nan cliente, loke efectivamente ta tumando luga.

Gobierno den su contesta ta bisa cu e placa di e ‘koersmargevergoeding’ no ta cay pa e caha general (‘algemene middelen’) di gobierno loke segun nan significa cu no por considera esaki un belasting. Esaki naturalmente ta un contesta completamente inadecua, ya cu generalmente ta comprende bao di un ‘verkapte belasting’ net e tipo di cobransa aki scondi bao un otro capa, cu no ta oficialmente un impuesto, pero cu finalmente e placa ta bay para den man di gobierno y e resultado ta igual si a cobra impuesto mes. Djis como ehemplo: ora un compania di gobierno ta overcharge su cliente cu un prijs mucho halto pa su servicio, y ta gana mas placa cu loke ta necesario, y ta pasa e ganashi pa gobierno den forma di dividendo, esey ta e ehemplo clasico di un ‘verkapte belasting’. E ‘ghost writer’ di e ministro, cu ademas aparentemente tin problema cu idioma Hulandes, specialmente cu ‘de’ y ‘het’, lamentablemente no a comprende esey, y e ministro a firma.. Na Aruba nos tin varios di e tipo aki di ‘cobransa camufla’, si bo ta prefera di yame asina; esun di Banco Central ta djis un di nan, inventa recientemente como fruta di e mentenan inventivo cu ta trahando riba saca mas placa for di economia, envez di conseha gobierno riba baha gasto.

Tambe RvA a mustra riba e situacion indeseabel pa cu trafico internacional di placa, unda awor ta existi diferente impuesto banda di otro, loke no ta yuda trece claridad. Pa ilustra: ta existi e pago di ‘deviezenprovisie’ loke e cliente ta paga cu cada transaccion cu ta envolve cambio di divisa. Si berdaderamente Banco Central mester mas entrada pa opera, lo no ta mas simpel pa asigna un parti di e deviezenprovisie na Banco Central, manteniendo un solo asunto pa administra. Awor a crea extra trabao pa tur hende, pa Banco Central y pa e banconan comercial. Anto ainda, como si fuera poco keto bay gobierno ta hungando cu e idea di introduci un Impuesto di transferencia bancario, otro impuesto mas, cu sigur e banconan no ta bay carga nan mes y lo pasa esey tambe pa e clientela.

Y pa esnan cu ta kere cu esey no ta posibel, pensa un biaha mas. Gobierno no ta bay introduci e ABB mas, pasobra e tin varios problema tecnico cun’e, y e ta politicamente no bendibel. Igualmente lo no aumenta BBO, pasobra esey tambe lo significa suicidio politico. Si di e presupuesto suplementario nos por comprende un cos bon, ta cu e gobierno aki ta insisti tahantemente den no baha gasto. Esey por bira un confrontacion cu CAFT, y cu gobierno Hulandes, of por kita tur esey for di caminda cu introduccion di e Impuesto di transferencia bancario. E gobierno aki a proba caba cu nan ta astuto suficiente pa haci esey.