E organo consultativo kier splicacion con e proceso di introduccion di BTW lo ta y su costo

Presupuesto 2022 no ta inclui un splicacion riba e proceso di introduci BTW. Asina Raad van Advies a señala den su conseho riba e ley cu ainda mester keda trata den Parlamento. Manera ta conoci, Raad van Advies ta cuestiona con Gobierno kier logra metanan specifico palabra den e landspakket alabes describi den e cuadro financiero 2021-2026.

Den e cuadro multianual aki ta tene cuenta cu introduccion di BTW na 2023. E reforma grandi di belasting aki ta rekeri un preparacion enorme y adecuado, pa cual ya na 2022 mester tuma e accionnan necesario. E splicacion di e ley di Presupuesto no ta bisa nada di e proceso di introduccion di e BTW ni cuanto e lo costa, of si a tene cuenta cu e costonan aki den Presupuesto 2022 y cua di e tipo di belasting lo ta inclui.

Por ehempel, e cuadro multianual 2021-2026 no ta ilustra e consecuencianan di introduccion di BTW pa e belasting destina pa AZV (BAZV) cu na 2019 tabata bon pa 262 miyon, y e financiamento general pa AZV. Si e BAZV ta keda inclui den e tarifa di BTW, e pregunta e ora ta con e financiamento di AZV lo ta den futuro. Consecuentemente Raad van Advies ta sugeri pa amplia e splicacion di e ley di Presupuesto 2022 riba e proceso di introduccion di BTW y e costonan cu ta mara na e introduccion aki pa 2022, como tambe e consecuencianan pa BAZV y e financiamento di AZV.

Un bista critico riba e gastonan actual ta urgente, ya cu den e situacion financiero actual di Aruba e ta di suma importancia pa haci uso eficientemente di e medionan cu tin. Raad van Advies ta mira algun punto di complicacion riba un cantidad di area di maneho. For di e splicacion di e ley ta ilustra cu tin varios area di maneho ta crusa otro. Esaki ta haci cu un bon afinacion entre e diferente Ministerionan responsabel pa e areanan aki crucial. Raad van Advies ta bolbe referi na su observacion y consehonan riba e LIM 2022, esta e Ley Instalacion Ministerio, unda a cuestiona e reparticion di e terenonan di maneho entre e Ministerionan y e coherencia entre esakinan. Sin un afinacion exhaustivo ta crea e peliger cu ta usa medionan financiero na forma innecesario y ineficientemente.

Raad van Advies ta mira esakinan entre otro riba e tereno di asuntonan di hende grandi y cuido di hende grandi y cannabis medicinal. E afinacion mester sosode entre e Ministerio di Salud y Turismo, y otro Ministerionan cu ta encarga cu e terenonan di maneho cuido di hende grandi y cannabis medicinal. Integridad tambe ta un punto unda areanan di maneho ta cana den otro. E ta un tema cu ta carga tanto pa Ministerio pa Asuntonan General, Innovacion, Organisacion Publico, Infrastructura y Desaroyo Espacial como tambe Ministerio di Transporte, Integridad, Naturalesa y Asuntonan di Hendenan Grandi.

Otro ehempel ta Cuido Mental y Cuido di Adiccion, unda e Ministerio di Salud y Turismo mester brinda e sosten necesario na Ministerio pa Husticia y Asuntonan Social.

Ademas, ta trahando riba e reforma di proceso di permiso, esta e ‘one stop shop’ unda diferente Ministerio ta envolvi

LNG

Raad van Advies a considera e plannan pa LNG na Aruba otro ehempel unda terenonan di maneho y prioridadnan di maneho cu ta crusa otro. Ta trata di plannan di Ministerio di Labor, Integracion y Energia pa importa gas natural y instalacion di un infrastructura di distribucion di gas. E intencion ta pa transiciona di ‘heavy fuel oil,’ HFO, pa gas natural cu aunke ta un combustible fossiel, ta menos sushi comparativamente. Pero Raad van Advies ta bisa cu mirando cu e cambio di uso di combustible no ta pa uno cu ta duradero, aunke cu e ta menos sushi. Si Gobierno ta considera cu uso di gas natural ta contribui pa yega na e obhetivonan di SDG’s, ta crea e peliger cu e necesidad pa reforma duradero ta cay atras, cu por frena desaroyo sostenibel a termino pargo y proyectonan cu ta promove energia limpi, manera menciona den e prioridad di maneho di Ministerio di Asuntonan Economico, Comunicacion y Desaroyo Sostenibel.

Pa tal motibo mes Raad van Advies ta conseha pa yega na e afinacion necesario entre e diferente terenonan di maneho cu ta cay bou diferente Ministerio pa asina por haci uso di forma eficiente di e medionan hopi limita pa asina por cumpli cu e obhetivonan formula den e programa di Gobierno. Tur esakinan mester haya nan refleho den e splicacion di e ley di Presupuesto.

Futuro insigur

Raad van Advies ta adverti Gobierno cu tanten cu e pandemia di COVID-19 no ta tras di lomba, economia global ta confronta un futuro insigur (red. e conseho di Raad van Advies ta skirbi prome cu Rusia a invadi Ucraina, y prome cu a impone sancionnan pisa cu segun analistanan lo afecta economia global). Tur esaki ta trece diferente riesgo pa e maneho di presupuesto di Aruba. Y mester tene cuenta tambe cu riesgonan existente.

Raad van Advies a menciona e maneho financiero di Banco Central di Merca como riesgo grandi. Na momento cu mester refinancia parti di e debe grandi di Aruba, e por bay hunto cu reduccion di e evaluacion di solvencia di Aruba. Motibo ta netamente e debe haltisimo y tambe e hecho cu ta tuma tempo pa negocia cu Hulanda, entre otro riba refinanciamento di e prestamonan existente. Ademas, e desaroyo di inflacion y e pasonan cu Banconan Central incluso esun di Merca mester tuma tin influencia riba desaroyo riba mercado di capital. Tur e cambionan aki a haci e perspectivanan pa mercadonan, incluso Aruba mas insigur ainda.

Riesgo pa salud

Segun Raad van Advies, e hecho cu ta keda bin variante nobo di e virus cu ta causa COVID-19, e ta nifica cu e virus ta keda un problema pa salud publico, particularmente si e vacunanan no ta brinda suficiente proteccion contra esakinan. E resultado por ta costonan halto di cuido y un presion mucho grandi riba personal. Mas ainda, desaroyonan di COVID-19 lo por conduci na medidanan pa mitiga e pandemia, pero cu ta impacta un economia cu ta den recuperacion. Raad van Advies ta adverti cu mester considera cu COVID-19 ya a bira endemico, pues e ta keda presente den comunidad. Tur esakinan tin efecto riba e crecemento economico cu por ta mas abou cu proyecta y cu consecuencia cu tin menos entrada di belasting y menos prima.

Riesgo demografico

Ademas di riesgo di COVID-19, tin otro riesgo specifico pa Aruba, cu ta esun demografico segun Raad van Advies. Tin un embehecimento, caida den populacion cu por traha, un caida den cantidad di hoben y un inmigracion cu ta sigui crece. Hunto cu esakinan tin e problema di salud na Aruba debi na malesanan cronico cu ta sigui aumenta. Tur esakinan ta pone e fondonan social bou mas presion ainda. Consecuentemente mas cu nunca Gobierno mester tuma pasonan pa recorta gasto den cuido y tuma medidanan pa mantene e fondonan di AOV/ AWW duradero.