E debate di ayeranochi sin duda a pone atrobe e fayonan di nos sistema gubernamental den pleno luz. Esey ta corecto tambe pasobra esnan elegi den eleccion liber ta esnan cu ta carga responsabilidad pa actuacion gubernamental, tanto si nan ta yama pa ta ministro como si nan ta miembro di parlamento. E sistema riba papel ta mustra hopi bon, pero manera ta e caso na mas pais, den practica cos ta bay un poco diferente. Den cierto caso hasta hopi diferente, y e situacion aki na mas cu un ocasion ta topico di debate. Sin embargo, mientras nos ta pone e politico, tambe e futuro, en principio responsable pa fayo den gobernacion, nos mester ta consciente di e hecho cu e medaya aki tambe tin su otro banda.

Ningun mandatario, pa talentoso o ‘control freak’ cu e ta no por percura pa trabao di gobierno, den tur su aspecto y variantenan ta ser haci, mucho menos satisfactoriamente. Ta pesey ta requeri un aparato publico di mas di 8.000 salario pa ehecuta tur tarea cu gobernacion ta abarca. Y aki ta unda hopi fayo ta origina tambe. En general nos aparato publico, salvo algun excepcion faborable, ta presenta un ‘performance’ pesimo, hasta patetico. Mientras en total e gastonan di e aparato a pasa pa extremonan intolerable, cu ta horca nos financieramente, den hopi tipo di servicio e ciudadano no ta haya e servicio cu e ta desea y tin derecho di haya. Por hasta bisa cu den hopi departamento ta parce cu ta e ciudadano t’ey pa sirbi e empleado publico cu, manera sa bisa den forma di chuerche, ‘pa cada solucion sa un problema’…

Cuanto biaha nos no ta tende e testimonio di ciudadano cu ta bay na un oficina di gobierno, cu e confianza cu el a percura pa tur documento, pa haya tende cu ‘toch falta tal y tal papel’. Papel cu ademas no tabata riba e lista riba e website, pero e ta haya di tende cu “nos a cambia nos ‘beleid’ mientras tanto”. No ta nada straño tampoco cu e problemanan mas grandi ta na e departamentonan unda ta tramita un of mas tipo di permiso. Cada vez atrobe, recientemente tambe, nos ta haya sa di e casonan di otorgamento di tereno, unda esun ta warda facilmente 10 aña mientras e otro ta keda cla den tempo record, hasta den cuestion di dia. Aki tambe e facilidad pa logra algo ta intimamente relaciona cu e conexion politico cu un persona tin,aunke no mester kere cu tur cos ta cana coordina cu un mandatario y su equipo, pasobra tin hopi caso unda cu un of mas empleado publico, cu cierto poder di decision, ta tranca proceso sin cu tin un splicacion razonable pa esey. Hasta nos ta corda un caso di hopi aña pasa, unda un grupo di empleado nobo pa hospital mester a yega un atardi di Hulanda, y algun ambtenaar cu pa motibo desconoci no tabata kier pa personal di sala di operacion yega, a purba tur cos pa frustra nan entrada na Aruba, tras di lomba di e ministro concerni. E intento a keda felizmente frustra, pero ta ilustra te unda maldad por yega.

Na e momento aki atrobe tin problema grandi den un situacion hopi mas complica unda solamente sano huicio, y actuacion rapido por yuda. Tin un paro casi total den e proceso di permiso pa stranhero, a causa di e pandemia cu a laga miles di hende local sin trabao. Segun cu ta posible lo mester duna nan prioridad pa haya trabao promer, lastima pa e stranhero, pero nos hendenan ta haya prioridad. Pero, no por ta asina cu esaki ta e pretexto pa e departamentonan concerni keda riba nan partinan posterior sin atende cu diligencia e empresanan, dunando nan claridad unda ta ‘fit in’ hende local y unda mester duna luz berde pa importa o renoba permiso pa stranhero cu ta indispensable pa un cierto empresa. Pa nos comprende bon: productividad di un empresa ta depende di e stranheronan aki tambe! Mientras tur hende ta papia di ‘red tape’ cu mester bira ‘red carpet’, e realidad ta tamaño gigante nos dilanti y nos no kier/por mir’e? Con nos ta bay pone economia cana atrobe atendiendo e asunto aki cu un combinacion fatal di soberbia, ineptitud, y ignorancia?

Pa bolbe un rato na e relacion ministerio/departamento: regularmente nos ta critica e ministronan pa e ‘dream team’ cu nan tin alrededor di nan. Esey no ta bon pasobra hopi di nan no por ni yuda nan mes, te haci algo util pa gobierno. Pero un di e motibonan pa e fenomeno surgi tabata e letargia y actitud negativo den hopi departamento cu a haci cu mandatarionan tabata concentra trabao considera importante den nan despacho. Esey tabata un win/win pa nan mes pasobra asina a pone tur cos bao control y duna empleo na ‘nos hendenan di confianza’ manera nos Promer Ministro ta yam’e cariñosamente. Esey tabatin como consecuencia cu cierto trabao ta keda haci, pero no ta drecha nada den e departamentonan mes. Y esey ta e tarea grandi cu cualkier ministro den e futuro gabinete mester bay ehecuta, hunto cu Hulanda. No ta posible mas pa simplemente cera curpa den Bestuurskantoor cu e circulo di confianza. E trabao – duro – ta tur caminda.