Prome cu e pandemia tabata premira cu e fondo te cu 2027 lo tabata stabiel y cu despues lo a mira e prome deficitnan aparece. Y ta pa e motibo ey a traha riba reservanan, pa absorba e deficit pa asina paga te memey di e siguiente decada.

“Pero cu e pandemia, e reserva cu tin ta desaparece. E añanan cu lo mester a uza pa sigui traha reserva awor mester ta dedica pa recuperacion economico, particularmente mirando cu e cantidad di hende cu ta califica pa pensioen di biehes ta aumenta. Pues Gobierno lo mester duna un man.”

Jacobs a bisa cu ta proyecta cu ta na 2023 por cuminsa traha riba reserva atrobe. Pero, na 2024 e edad di pensioen lo ta 65 y e siguiente aña ta proyecta aumento di gasto den e mesun velocidad cu 10 aña pasa, tempo cu e fondo a bay den crisis. Y p’esey sa di awor caba cu ta bay tin deficit den e fondonan.

Na e momentonan aki, e edad pa cobra ta subi cada mey aña y como 50 hende ta cuminsa cobra pensioen, pero a cambio tin 75 pa100 persona ta fayece. Pues e cantidad di pago di pensioen ta baha. Ta nifica cu e fondo no ta haya presion. Ora e edad ta stabilisa na 65 aña, cu ta na 2024/2025 lo tin como 1500 hende ta drenta den e fondo di pensioen di biehes. E cantidad di persona cu ta fayece ta keda igual, esta 75 pa 100. Pues e deficit ya ta previsto. Netto e cantidad di pago ta crece cu 800 hende, y pa aña esey ta representa como 8 a 10 miyon florin. Locual ta bay saca di economia lo no ta suficiente pa cubri e reserva.

 

21 mil cobrado di pensioen

Hulanda a propone pa aumenta e edad di pensioen na 67. Pero no ta sin mas por compara e situacion di Aruba cu Hulanda. Mester midi e calidad di cuido medico, cu a pone cu ultimo añanan e expectativa di bida a hisa hopi. No ta facil pa compara e sistema di pensioen di Hulanda cu di Aruba.

“Aruba tin un structura di AOV cu no ta adecuado pa un pais di migrante. Tin hopi hende cu ta cobra pensioen, awor aki 21 mil, pero un grupo grandi no tin e AOV completo, pasobra nan a bin Aruba hopi despues. Si nan tabata cobra e AOV completo, anto e fondo lo tabatin mas problema. E diferencia cu Hulanda ta cu e gasto di AOW ta financia pa presupuesto di Gobierno Hulandes. Y nos te awor aki, nos sistema ta completamente financia door di prima.”

Te ainda AOV nunca a haya un sosten financiero di Gobierno (aunke cu si no tin reserva, e lo mester bin despues di 2027). Pues e financiamento di e pensioen ta diferente. Pero, e pregunta ta si pa Gobierno di Aruba e ta e miho sistema. Pasobra un persona grandi, cu no tin mucho famia aki, y no por traha mas y apenas ta cobra 400 florin di pensioen di biehes, dificil por sobrevivi. E por traha te cu 70, “pero nos como ciudadano ta bay permiti un hende asina biba cu 400 florin of nos ta bay agrega e fondo pa e por yega na 1000? For di unda ta saca e 600 florin? Ta gastonan pa futuro. Tin diferente aspecto cu mester tene na cuenta ora di papia di pensioen di biehes. Pasobra mester tene cuenta tambe kico e no tin, cu por tin impacto di bijstand.”

Argumento pa hisa edad di pensioen
Ningun pais di mundo no a hisa edad di pensioen pasobra nan kier. Tur pais cu ta reforma sea pensioen of cuido medico ta pasobra nan no por sigui paga e sistema. E financiamento di un structura ta impulsa cambio. “SVB a restructura y a aplica un strategia di reserva di 2015 te cu 2027. Hulanda ta mira e cifranan di SVB, e jaarrekening ta publico. Y e calculacionnan ta basa riba edad di 65.”

E tema ta uno di financiamento y un decision politico. Jacobs a splica, cu na Hulanda a dicidi cu ta saca 10 porciento di sistema nacional, esta presupuesto pa paga pa pensioen. P’esey tambe tin belasting mas halto. “E ta un acercamento holistico, pa dicidi como sociedad te con leu bo gastonan colectivo mester ta y con bo kier pa destina e fondonan publico.”

Mester bisa cu Edwin Jacobs no a bay den e discusion si edad di pensioen na Aruba mester keda na 65 of hisa na 67, y a limita di bisa cu esaki ta un decision economico of politico.

Pensioen general

Mientrastanto SVB a tuma nota cu si 60 porciento di trahadonan na Aruba ta cay bou proteccion di e seguro general, cu ta un obligacion, e lo ta un calculacion halto. E cifranan ta mustra cu gran parti di dunadonan di trabou no ta cobra ni deposita prima pa e fondo di pensioen general. Y locual ta permiti cu e situacion ta sigui asina ta falta di decision. Mester apunta un supervisor. SVB desde 2016 a pidi e papel di supervision, pero te ainda no a concretisa. Sector priva no por supervisa. Ta sector publico mester percura pa supervision y pa impone sancion ora di incumplimento. SVB tin tur e infrastructura y data pa eherce e control.