Prome resultadonan di e barco di investigacion Pelagia ta mustra cu lama- y beachnan di Aruba y tambe e islanan di Corsou y Boneiro ta bou menasa di e bacteria Cyano, cu ta miho conoci como alga blauw, cu por haci hende y bestia malo.

E barco a sali na december for di Hulanda pa un expedicion di 7 luna unda entre otro ta investigando e lama den nos region. Un total di 100 cientifico lo subi abordo pa haci diferente investigacion.

Uno importante ta investigando (atrobe) e rifnan di coral di Caribense Hulandes. Manera conoci nan ta den mal estado. Segun un di e lidernan di expedicion Fleur van Duyl nan ta investigando pa 40 aña caba e rifnan na Boneiro y Corsou. Na comienso nan a mira cu e ta cubri (cu diferente organismo) pa 60 pa 70%. Pero awor e porcentahe ta 15% cual ta mustra e mal estado di e rifnan. Awor pa prome biaha nan ta investiga e rifnan aki na Aruba pero nan ta mira mesun situacion aki. E rifnan asina no ta crece manera mester ta.

E rifnan manera conoci ta importante pa varios motibonan: pisca ta nace y biba den dje; nan ta esencial pa e sistema ecologico y nan ta un proteccion di nos costanan. E ultimo a bira mas importante cu e cambio di clima causando e aumento di nivel di lama. “E nivel ta subi 2 mm anualmente. E ultimo añanan esaki a subi cu 10 centimeter total. Pues si e rifnan no ta crece, e lama subi tera mas frecuente”, sra. Van Duyl ta bisa. E investigadonan a traha pa prome biaha un mapa unda por mira e lamanan hundo di Boneiro cu e rifnan. Nan a ripara cu unda tin construccion y mas vivienda, cu e calidad di e rifnan ta menos.

“Si e desaroyo ta keda asina, mester tene cuenta cu construccion di vivienda, cu esaki no ta pa semper mas. Cu aki 20 aña bo mester sali bo cas como cu e lama ta drenta e prome piso continuamente”. Asina e cientifico ta mustra cu un tercer parti di Boneiro sin un bon proteccion di e rifnan, lo bay bou awa frecuentemente.

Contaminacion local
E causa na prome instante, segun sra. Van Duyl ta contaminacion local di e lama rond di e islanan. Coral no ta crece mas y asina e rifnan ta bay atras. Pero tambe nan ta mira tin un otro desaroyo negativo, esta e crecemento di e bacteria Cyano. Nan ta mustra manera matnan di alga pero nan ta un bacteria. E cientificonan a mira nan pa prome biaha na Boneiro pero awor a topa cu nan tambe den lama na Corsou. Y tambe tin un chens grandi cu por haya nan na Aruba asina e cientifico ta bisa.

“Nos no tin e resultadonan ainda. Nos tambe kier investiga e lama den e area di e hotelnan (Palm Beach) unda e suela ta baha gradualmente y tin hopi santo. E chens ta grandi cu eynan nos tambe por topa cu Cyanonan.”

E bacteria aki ta miho conoci como alga blauw cu na Hulanda durante zomer por aparece. E ora nan ta adverti hende y bestia pa no landa como cu bo por bira malo di dje. Sra. Van Duyl ta splica cu e alganan por drif te ariba anto asina hende por drenta den contacto cu nan.

Sistema di riool central
E punto cu e cientifico kier trece dilanti ta cu e islanan mester ta mas consciente di proteha nan lama. “Mester evita cu awa dushi y sushi drenta lama.” E ta bisa cu un problema ta cu no tin un sistema di riool central. Mayoria ta uza pos y nan no ta cera completo. Awa di pos ta lek e ora den e awa sub suela y finalmente den lama. Sra. Van Duyl tambe ta mira un oportunidad economico: “Awa sushi ta caro pa motibo di e proceso di traha awa dushi for di lama. Anto pa colmo e awa caro aki ta drenta lama bek. Si e islanan lo cuminsa re colecta e awa dushi despues di uzo y recicla, bo ta creando un economia di circulacion.” Y asina tin posibilidad pa produci awa mas barata.