parasito,

“Entamoeba hystolytica” of gewoon “amoebe” cu a wordo diagnostica na un grupo di studiantenan di Aureus University cu a bira malo, no ta un virus, tampoco e ta un bacteria, e ta un parasito of bichi. Dr. Frank Navarette kende ta rector y catedratico di scol di medicina, esta Aureus University a splica cu e sorto di parasito aki ta wordo adkiri, ya sea pa consumo di awa contamina y/of alimento contamina.  

Durante un entrevista cu Bon Dia Aruba, Dr. Navarette a laga sa cu e tipo di parasito aki ta masha frecuente na  Latino America, y muy specialmente den sitionan unda tin agricultura cerca e riunan.  

Forma di contaminacion 

Tin tres posibilidad pa resulta malo cu e bichi aki. Un forma di bira malo cu e parasito aki ta ora cu e cunukeronan ta muha nan cultivo di fruta of berdura cu awa contamina cu pupu cu ta contene e bichi aki. Tambe ora cu e hende ta consumi awa contamina cu presencia di e parasito aki. Otro canal cu bo  por resulta afecta cu e bichi aki ta ora cu un hende cu ta traha cu cuminda ta malo cu diarea y no ta laba bon su man. 

Amoebe ta un parasito hopi resistente ya cu tin biaha bo por laba bon bo fruta y berdura y e bichi ainda t’ey keto bay.  E tin di haber mas tanto cu vegetal of fruta cu no ta wordo cushina, sino cu nan ta wordo consumi den su estado natural.   

Unabes cu a presenta e situacion aki cerca un grupo di mas cu 30 studiante di Aureus University, como doctor cu e ta y docente di medicina, Dr. Navarette a bay lesa mas riba e parasito aki. El a declara cu den pasado a yega di wak casonan di amoebe y e sa con pa trata pashent cu e bichi aki. Pero e tabatin basta aña cu no a yega di topa cu caso similar di  amoebe. Na Aruba mes, parasito di amoebe ta masha straño mes mirando e calidad di awa cu nos ta consumi; y di otro banda cu nos no tin riu cu awa contamina.

Un hipotesis riba e causa di e problema aki eventualmente tin di haber cu un lote di berdura cu por a bin di afo infecta cu e bichi aki, ya cu nan ta hopi comun den e paisnan bisiña di nos.  Pero e ta algo dificil di controla ya cu ta dificil pa haci test riba cada fruta of berdura cu ta bin di afo.  

E casonan di parasitonan ta algo cu ta ciclico, e ta bin y e ta bay. Pero semper ta bon pa adopta medidanan di higiena manera laba bon bo man ora bo sali fei baño pa disminui cualkier riesgo, no solo di amoebe sino cu otro tipo di malesa via parasito y/of bacteria.

Control 

E ta elogia e interes cu nos autoridadnan di salud publico ta realisando, y Aureus University ta colaborando cu nan. Pero no ta facil pa identifica fei unda e problema a bini. 

Unabes cu e casonan di studiantenan di Aureus University a wordo raporta na departamento di Salubridad Publico (DESPA), nan a manda nan personal cu a bin cu un cuestionario largo cu nan mester yena entre otro riba kico nan a come, unda nan a come, kico nan a come exactamente tres dia prome cu nan a bira malo,  etc… Nan tur ta colaborando cu tur informacion cu a wordo pidi ya cu pa medio di e formulario aki, nos autoridad lo por realisa nan investigacion epidemiologico.  Dr. Navarette ta haya cu DESPA ta trahando bon riba e tereno aki.

Dr. Navarette a laga sa cu e doctor cu a check nan a laga sa cu nan no ta e unico casonan registra na Aruba, pero si e unico cu a sali den prensa, ya cu e cantidad di studiante malo tabata grandi. 

P’esey  Dr. Navarette den su calidad como doctor ta sugeri cu si tin hende cu ta presenta un problema di stoma cu diarea of sacamento pa bay bishita nan dokter di cas pa un control.  Igualmente si e dokternan aki ta diagnostica caso di e parasito “entamoeba hystolytica”, pa raporta nan cerca departamento di Salubridad Publico, ya cu nan ta investigando e casonan aki.  E ta haya cu si nan ta logra sa unda e malesa aki a cuminsa, e ora ey e personal lo por haya training entre otro riba con nan por laba nan man adecuadamente, y asina evita esaki pa futuro. 

Dr. Navarette a enfatisa cu e forma pa preveni e malesa aki ta labando bon tur sorto di fruta y berdura.  Pero te hasta esey tin biaha no ta efectivo pasobra tin bichi cu nan webonan ta dificil pa mata nan. Un investigacion realisa na Costa Rica a mustra cu pa mata cierto tipo di bichi bo mester laga e fruta of berdura den awa cu un tiki di clorox pa casi 8 ora, prome cu bo ta consumi nan.