editorial

Cada 300 metro ta bay tin un supermercado?

Un pregunta cu ta bin dilanti den hopi combersacion den pueblo ta ki dia nos por mira un fin na e cantidad di supermercado, mini mercado y tienda di hardware cu ta parce di ta sali for di tera, si awa yobe of no. Y e pregunta cu ta bin su tras ta cu si tin ley cu por yuda den para e ‘tsunami’ comercial aki, den cual ademas no tin ni un comerciante local envolvi. Ta parce cu e idea ta cu cada 300 metro, cada caya o caminda principal na Aruba lo ta bay tin un negoshi di e categoria nobo aki. Y e pregunta ta di kico nan ta bay biba, pasobra cu un poder di compra local cu no ta creciendo mes, ta cuanto kipashi na cuanto adres nos por bay cumpra pa yuda sostene e ‘pobernan’ aki cu a lanta negoshi sin puntra mes si nan tin derecho di existencia.

Aki ta unda ley ta bin aden. Hopi hende ta kere cu e ley di Establecimento di Negoshi (Vestigingsverordening Bedrijven) ta pa regula un bon trafico comercial cu ta percura pa un cobertura optimal di servicio comercial na henter e teritorio di Aruba. Si esey ta e caso, anto nos por spera cu ta implementa e ley, cu cierto criterio den man, pa loke ta logra e meta aki? Esey no ta asina, ya cu pa hopi aña caba, e diferente ministronan y tambe e departamento concerni ta hiba un filosofia di “free enterprise”, den cual tur hende mester por lanta cualkier negoshi cu nan kier. E ley tambe ta masha sumario den su descripcion di e condicionnan pa haya permiso. E ley ta bisa solamente cu por nenga un permiso a base di interes general y trankilidad publico ( (articulo 5). Y otro articulo (6) ta bisa cu e ministro concerni por pone condicion pa loke ta e caracter y ubicacion di e negoshi, y tambe pa loke ta e credibilidad financiero di e peticionario y di e financiamento di e negoshi.

Den practica a bira asina cu casi no ta pone condicion, loke a hiba nos tambe na e situacion cu e articulonan den ley no a conoce un elaboracion mas aleu cu ta haci e ley uzabel den situacion concreto. Por ehemplo: kico lo por ta ‘contra interes general’, specificamente. Bo bisiña ta cuminsa un negoshi cu ta encera hiba y trece container, cu ta blokia henter e caya dia y nochi, ta algo cu bo por haci un apelacion riba ‘interes general’, o tin otro ley cu ta yuda proteha e ciudadano den esaki? Pero, prome pregunta: e departamento por premira un situacion fastioso pa e vecindario y por dicidi cu no ta duna e permiso, en todo caso no pa e luga ey?

Asina leu cu nos conocemento ta bay, esey no ta e caso. Bao di e filosofia di ‘free enterprise’ ya menciona practicamente tur cos ta pidi, ta ser otorga. Pero, tur hende ta di acuerdo cu esaki? Sigur cu no, y un di nan cu no ta di acuerdo ta Camara di Comercio, cu pa ley ta e consehero di Asunto Economico riba tur peticion. E organismo aki tambe ta kere den libertad di empresa, pero no tur caminda cu e empresario ta haya ta bon. Asina bo ta haya caos na luga di regula algo. Camara di Comercio a desaroya un guia pa loke ta su consehonan, cu ta un pakete completo pa cada sector individual. Tambe den e guia a tene cuenta caba cu e posibilidad cu Aruba den futuro tin un ley di zonificacion funcionando (ley riba Desaroyo Teritorial), cual por ser uza pa defini ki tipo di empresa por establece na unda si y na unda no. Por ehemplo: un empresa mayor, cu basta clientela, por establece riba un caminda principal, pero no den e cayanan di e bario residencial su tras. Cierto empresa cu ta maneha ekipo pisa mester por haya un zona destina na e tipo di actividad ey y no por ser tolera den bario residencial. Si esey por bira realidad, hasta lo por aboli e ley di establecimento, pasobra lo tin un bon instrumento pa duna comercio tur oportunidad, pero na un manera ordena. Ademas cu awor e departamento concerni no tin un inspeccion di importancia pa controla esunnan cu no ta cumpli cu ley. Y un ley sin control riba cumplimento no tin derecho di existencia.

Nos por corda cu un poco dia pasa tabatin un caso di stranhero cu ta para den parkeerplaats di un negoshi grandi bende mercancia sin ningun clase di permiso. E pregunta si tin autoridad cu por y mester actua por tin un contesta positivo, pero ta exigi cu e mandatarionan concerni cuminsa move pa percura pa e departamentonan aki tin e personal cualifica pa haci e tipo di control aki. Si cos ta sigui den e rumbo cu e ta bay awor, e ley ta haci su mes obsoleto, pero sin cu nos ta haya algo otro na su luga.